Ấm tử sa xuất hiện vào thời nhà Minh ở Trung Quốc. Theo Trà kinh của Lục Vũ, từ thời nhà Đường (618-907), người ta hay dùng trà bánh hoặc trà bột, đun và pha trà trong một cái nồi. Đến thời nhà Tống (920-1280), ngoài sử dụng trà bánh, trà bột ra, còn sử dụng trà lá khô như hiện nay.
Nhưng phải đến thời nhà Minh thì việc chế tạo ấm pha trà và uống trà bằng chén nhỏ mới bắt đầu. Những chiếc ấm trà và chén uống trà lúc bấy giờ đã gắn liền với địa danh nổi tiếng sản xuất ấm là Nghi Hưng – chuyên sản xuất các loại ấm đất bằng loại đất sét tử sa với nhiều kiểu dáng, kích thước lớn nhỏ, màu sắc khác nhau cho tới tận ngày nay – gọi là ấm tử sa.
Ấm tử sa là một loại ấm pha trà được làm bằng đất đặc biệt. Ấm tử sa được nung ở nhiệt độ cao trên 1000 độ và không tráng men. Ấm được gọi là tử sa vì loại ấm này được chế tạo từ đất sét tử sa và thường có màu tím, xuất phát từ vùng Nghi Hưng, Trung Quốc.
Ngoài vẻ đẹp trầm mặc, cổ điển, được chế tác thủ công bởi các nghệ nhân từ các loại đất đặc biệt và hiếm, ấm tử sa còn giúp trà khi pha trong ấm được ngon hơn so với các loại ấm thông thường do một số công dụng, tính chất đặc biệt khác của ấm:
- Đất tử sa để làm ấm tử sa được luyện từ quặng thô nguyên khoáng mà thành. Loại đất này có cấu trúc và thành phần cấu tạo gồm oxit sắt, silic, mica, kaolinite cùng nhiều khoáng chất khác trong đó oxit sắt là thành phần chủ yếu, chỉ có vùng Nghi Hưng mới có. Chính nhờ thành phần cấu tạo đặc biệt này mà những chiếc ấm trà tử sa Nghi Hưng luôn có những phẩm chất đặc biệt, ưu điểm rất tuyệt vời, pha trà cho nước ngon hơn.
- Kết cấu chất đất tử sa có nhiều bóng khí kép siêu nhỏ bên trong, nên thành ấm tử sa cách nhiệt, giữ nhiệt tốt và có khả năng hút tinh trà, hương trà vào ấm, sau một thời gian sử dụng lâu đổ nước sôi trắng vào vẫn có mùi trà. Đây là điểm khác biệt mà các loại ấm trà khác không thể có.
- Ấm tử sa giữ được hương trà lâu dài và không làm hương trà bị nồng, đặc biệt có tác dụng ngâm hãm trà cho màu sắc và hương vị ngon.
- Chất đất tử sa có khả năng truyền nhiệt chậm, nên nó giữ nhiệt tốt. Bên trong ấm nước đủ nóng pha trà nhưng cầm bên ngoài không bị bỏng rát.
- Ấm tử sa có tố chất chịu nhiệt, sự thay đổi nhiệt chênh lệch nóng lạnh nhanh hay tiết mùa đông (ở những vùng rất lạnh) dùng nước nóng cũng không dễ làm ấm bị nứt vỡ.
Từ xưa, cổ nhân đã nêu bảy ưu điểm của ấm tử sa như sau:
- Chế nước sôi vào không làm trà mất hương vị, sắc hương còn nguyên
- Ấm trà dùng lâu, chế nước sôi không có trà cũng ra mùi trà
- Trà vị không bị biến chất
- Chịu nhiệt cao, mùa đông tháng giá đổ nước sôi vào không bị nứt
- Ít truyền nhiệt, cầm vào không phỏng tay
- Dùng càng lâu càng lên nước, da ấm bóng lộn
- Có nhiều màu đẹp khác nhau, dễ lựa chọn
Giá trị của một chếc ấm tử sa phụ thuộc vào các yếu tố: chất liệu đất quý hiếm làm ấm, tên tuổi nghệ nhân làm ấm và kiểu dáng riêng của nó.
